Haçlı Kaleleri: Haçlıların Avrupa Askerî Mimarisine Etkileri

1909 senesinde Oxford’da tarih okuyan bir genç, tezini tamamlamak için Osmanlı topraklarını ziyaret etmek ve Osmanlı Suriye’si ile Filistin’indeki Haçlı kalelerini araştırmak istiyordu. Devleti-i Aliyye’ye yaptığı başvurudan olumlu cevap alan bu heveskâr, 3 ay boyunca 1.600 km yol katetti. Bu sırada Osmanlı coğrafyasında mukim Haçlı kalelerinin teknik çizimlerini yaptı, fotoğraflarını çekti ve bu yapıları kıta Avrupa’sındaki diğer askerî tahkikatlarla karşılaştırarak tezini 1910 senesinde tamamladı. Bu gezi onun kişisel kariyerinde büyük bir yer tutar. Zira ilerleyen yıllarda İngiliz istihbaratının Orta Doğu’daki başrolü olduğunda bu seyahatindeki deneyimlerinden faydalanacaktı. Tanınmış bir tarihçi olamadı belki… Ama modern Orta Doğu haritası onun faaliyetleriyle çizildi. Bu genç, modern Orta Doğu tarihinin en tartışmalı karakteri Thomas Edward Lawrence’tır.
Lawrence’ın bu çalışması, Levant’taki Frank mimarisinin kökenlerine dair bir problemi Avrupa akademisine kazandırması bakımından önemlidir. Zira Batı askerî mimarisinin Orta Doğu’ya, Orta Doğu’nun ise Batı’ya etkisi, Lawrence’ın bu çalışması akabinde alevlenmiş, günümüzde hâlâ süregelen etkileşim çalışmaları bu minval üzerine kurulmuştur. Lawrence’ın bu kitabı, elbette üzerine yapılan çalışmalar düşünülünce eskimiş görünmektedir. Ancak ihtiva ettiği çizimler, planlar ve fotoğraflar, birçoğu günümüze ulaşamayan yapıların ayrıntılarını ihtiva ettiği için günümüz tarihçisine çok şey söylemektedir. Öte yandan ortaya attığı iddiaların birçoğunun klasikleşmesi de bu eseri eşsiz kılan önemli bir unsurdur. Haçlı Kaleleri: Haçlıların Avrupa Askerî Mimarisine Etkileri, Lawrence’ın izini Osmanlı arşivinde de süren Ömer Faruk Uyanık’ın titiz çevirisiyle artık Türkçede.