Sefaretname-i Buhara & Tarihî ve Siyasî Bir Raporun Tercümesi ve Tahlîli

“Semerkant’ın bâdem koruları,
Kırmızı zambakların çiçeklendiği Buhâra.
Vakur, beyaz sarıklı tüccarlar,
Sarıkum Çölü’nü geçip Ceyhun’a varırlar.”
Oscar Wilde
 
Kaçar hânedanının üçüncü pâdişâhı Muhammed Şah Kaçar, 1843’te Buhâra Emîri Nasr’ullah Han’a türlü sebeplerle bir büyükelçi yolladı. Bu büyükelçi, Kaçarların Türkistan’a gönderdiği ilk elçi olması hasebiyle son derece mühimdir. Tamamen gözlemlere dayanan Sefâretnâme-i Buhâra adlı bu eserde, Buhâra’nın genel târihi, komşuluk ilişkileri, vergi sistemi, yapılan savaşlar, dönemin siyâsî hâdiseleri, Buhâralı idârecilerin ve halkın ahvâli anlatılmıştır.
 
Şimdiye dek sefernâme sanılan bu raporun müellifinin kim olduğu kesin olarak bilinmese de raporu Farsçadan Türkçeye çeviren, tahlil eden ve Batı kaynaklarıyla karşılaştırarak inceleyen Hormoz Kazemighalinghieh, hem müellifin kimliğini hem de bu raporun bir sefernâme değil sefâretnâme olduğunu elinizdeki kitap vasıtasıyla ortaya koyuyor. Avrupalı seyyahların kılık değiştirerek, Arapça ve Farsça öğrenerek, hatta İslâm hakkında layıkıyla bilgi edinerek halis bir Müslüman gibi ziyaret ettikleri Buhâra şehriyle ilgili önemli bilgiler içeren bu rapor, Kaçar hânedanı, Türkistan hanlıkları ve İngiltere’nin birbirleriyle kurduğu ilişkileri ustalıkla ele alıyor.