Maziden Kalanlar

Alman müsteşrik Prof. Eduard Sachau’nun tabiriyle “İslam uygarlığı içinde bilim dünyasının tanıdığı en büyük zeka” olan Birûnî’nin Maziden Kalanlar (El-Asâr el-Bâkiye) başlıklı kitabı; Soğdlar’dan Mecusiler’e, Yahudiler’den Süryaniler’e, Nesturiler’den Sabiiler’e ve nihayet Arap ve Müslüman milletlere varıncaya dek çeşitli toplumların kullandıkları takvimleri ve bu takvimlerin ortaya çıkış sebeplerini, ay ve yıllardaki farkları, toplumların bayram, dinî gün ve ibadetlerini bu takvimlere göre farklı şekillerde belirlemelerinin sebeplerini anlattığı eşsiz bir kaynak. Birûnî, kitabının girişinde bu kitabı niçin kaleme aldığını şu sözlerle anlatır: “Eğitimli insanlardan biri bana halkların kullandıkları takvimler, bu takvimler arasındaki temel farklar, aylar ve yıllarla ilgili örtüşmezlikler; tarihlerin başlangıçları; halkları buna iten sebepler; belli bayramlar, birbirine uymayan vakitler, uygulamalar vs. ile ilgili günlerin neler olduğunu sordu. Ayrıca konuyla ilgilenen kişilerin en rahat şekilde anlayacağı tarzda ve değişik kitaplara müracaat etmeyi gerektirmeyecek, konuyla ilgili kişilere sorular sormaktan kurtaracak bir şekilde olması teklifinde bulundu.” Bunun dışında, Maziden Kalanlar İslâmiyeti kabul etmeden önceki Harezmliler’in kökenlerine ve idare dönemlerine dair bilgiler vermesi açısından da yegâne kaynak olma özelliğiyle büyük bir öneme sahiptir.